اسید نیتریک (HNO₃) یکی از پرکاربردترین اسیدهای معدنی در جهان است که به‌دلیل قدرت اکسیدکنندگی و واکنش‌پذیری بالا، جایگاه ویژه‌ای در صنایع مختلف دارد. این ترکیب معدنی بی‌رنگ، خورنده و بسیار واکنش‌پذیر، از واکنش دی‌اکسید نیتروژن با آب تولید می‌شود. در ادامه به مهم‌ترین کاربردهای اسید نیتریک در حوزه‌های کشاورزی، صنایع شیمیایی، فلزات، داروسازی و تحقیقات علمی خواهیم پرداخت.
کاربرد اسید نیتریک در تولید کودهای شیمیایی
یکی از اصلی‌ترین کاربردهای اسید نیتریک، تولید کودهای نیتراتی مانند نیترات آمونیوم است. این کودها از منابع اصلی تامین نیتروژن مورد نیاز گیاهان به شمار می‌روند. در واکنش بین آمونیاک و اسید نیتریک، نیترات آمونیوم تولید می‌شود که در کشاورزی مدرن نقش حیاتی دارد.
استفاده از اسید نیتریک در کشاورزی به افزایش بهره‌وری خاک و رشد بهتر محصولات زراعی منجر می‌شود. همین کاربرد باعث شده تا درصد زیادی از اسید نیتریک تولیدشده در جهان، مستقیماً در صنعت کودسازی مصرف شود.
کاربرد اسید نیتریک در صنایع مواد منفجره
اسید نیتریک نقش مهمی در تولید مواد منفجره صنعتی و نظامی دارد. این ماده در واکنش با ترکیبات آلی، گروه‌های نیترو اضافه می‌کند و ترکیبات نیتردار مانند تری‌نیتروتولوئن (TNT)، نیتروسلولز و نیتروگلیسیرین تولید می‌شود.
ترکیبات حاصل از نیتراسیون با اسید نیتریک در صنایع نظامی، مهندسی عمران، استخراج معادن و ساخت وسایل آتش‌زا مورد استفاده قرار می‌گیرند. قدرت انفجاری بالا و قابلیت کنترل‌پذیری این مواد، اهمیت اسید نیتریک را در این بخش دوچندان کرده است.
کاربرد اسید نیتریک در صنعت فلزات
در صنایع فلزی، از اسید نیتریک برای پالایش، جداسازی و شست‌وشوی فلزات استفاده می‌شود. این اسید می‌تواند با فلزاتی مانند نقره، مس، آهن و آلومینیوم واکنش داده و ترکیبات محلول تولید کند.
همچنین در فرآیند اسیدشویی فلزات (Pickling) برای حذف زنگ، اکسیدهای سطحی و آماده‌سازی فلزات جهت آبکاری یا پوشش‌دهی استفاده می‌شود. اسید نیتریک به‌دلیل خاصیت خورندگی، گزینه‌ای مؤثر برای تمیزکاری صنعتی محسوب می‌شود.
کاربرد اسید نیتریک در صنایع الکترونیک و میکروچیپ
در فرآیند تولید نیمه‌هادی‌ها، مدارهای مجتمع و بردهای الکترونیکی، از اسید نیتریک برای شست‌وشوی شیمیایی و حذف آلودگی‌ها از سطوح فلزات استفاده می‌شود. این کاربرد بیشتر در مراحل پایانی ساخت قطعات الکترونیکی و پیش از عملیات حرارتی انجام می‌شود.
با توجه به نیاز صنایع میکروالکترونیک به خلوص بالا و کنترل دقیق شرایط واکنش، اسید نیتریک با گریدهای خاص آزمایشگاهی و صنعتی در این حوزه مصرف می‌شود.
کاربرد اسید نیتریک در صنایع رنگ و پلیمر
اسید نیتریک در تولید رنگ‌های مصنوعی، رنگ‌دانه‌ها و مواد افزودنی پلاستیکی کاربرد دارد. این ماده با نیتراسیون ترکیبات آلی، پیش‌ماده‌هایی را برای تولید رنگ‌های آزو و مواد رنگ‌زای خاص فراهم می‌کند.
همچنین در ساخت برخی پلیمرها، از اسید نیتریک برای اصلاح ساختار شیمیایی مونومرها یا فعال‌سازی آن‌ها استفاده می‌شود. این فرآیندها بیشتر در صنایع پتروشیمی و رنگ‌سازی پیشرفته انجام می‌شوند.
کاربرد اسید نیتریک در داروسازی و مواد شیمیایی تخصصی
در صنایع داروسازی، اسید نیتریک به‌عنوان عامل نیتراسیون یا اکسیدکننده در سنتز ترکیبات فعال دارویی به کار می‌رود. برخی داروهای ضدعفونی‌کننده، ضدالتهاب و داروهای ضدسرطان از طریق فرآیندهای شیمیایی که در آن‌ها اسید نیتریک حضور دارد، تولید می‌شوند.
همچنین در تولید مواد شیمیایی خاص مانند اسید پیکریک، نیتروآنیلین‌ها و ترکیبات دارویی نیتردار، اسید نیتریک نقش کلیدی دارد.
کاربرد اسید نیتریک در آزمایشگاه‌ها و تحقیقات علمی
در آزمایشگاه‌های شیمی، محیط‌زیست، زمین‌شناسی و بیوشیمی، اسید نیتریک برای مقاصد گوناگون مانند هضم نمونه، آماده‌سازی آنالیز ICP و AAS، اکسیداسیون ترکیبات آلی و استخراج فلزات استفاده می‌شود.
اسید نیتریک به دلیل خلوص بالا، واکنش‌پذیری مناسب و انحلال‌پذیری در آب، یکی از اسیدهای پرکاربرد در شیمی تجزیه محسوب می‌شود. این اسید معمولاً در کنار اسید کلریدریک (در محلول آکوا رجیا) برای حل کردن فلزات گران‌بها به کار می‌رود.
نتیجه‌گیری
اسید نیتریک یک ماده پایه و استراتژیک در بسیاری از صنایع مهم جهان به شمار می‌رود. از تولید کودهای شیمیایی و مواد منفجره گرفته تا صنایع فلزی، داروسازی و فناوری‌های نوین، همه به نوعی به این اسید قدرتمند وابسته‌اند. درک دقیق کاربرد اسید نیتریک به صنایع کمک می‌کند تا آن را به‌طور ایمن، مؤثر و پایدار مورد استفاده قرار دهند.
اسید نیتریک مرک ۶۵ درصد کد ۱۰۰۴۵۲
نام فارسی: اسید نیتریک مرک
نام ماده: Nitric acid 65%
کد محصول مرک: ۱۰۰۴۵۲
درصد درصد خلوص: ISO
قابلیت محلول شدن: (۲۰ °C) soluble
نقطه جوش: ۱۲۱ °C (1013 hPa)
درجه ذوب: -۳۲ °C
انبوهی: ۱٫۳۹ g/cm3 (20 °C)
میزان اسیدی: (H2O, 20 °C) strongly acidفروش اسید نیتریک مرک در پکیج های ۱ لیتری و ۲٫۵ لیتری در مینا تجهیز آریا